Ñýëýíãý аймгийн Æàâõëàíò сум нь ÁÍÌÀÓ-ûí Ñàéä íàðûí Ǻâëºëèéí 1976 îíû 249 òîîò òîãòîîëîîð Àòàð газар ýçýìøèõ 2-ð àÿíы хүрээнд Ñýëýíãý àéìãèéí Åðººãèéí ÑÀÀ-í ¿ð òàðèàíû 2 äóãààð òàñãèéã ò¿øèãлýí áàéãóóëàãäñàí. хуучнаар Түшээт хан аймгийн Ýðäýíý âàíãèéí хошуу íóòàãò áàãòäàã.

Áóìáàò, Ìîíîñòîé гэсэн  2 багийн  нийт  661 өрхөд 2105 хүн амьдардаг.

Хүн амын тоогоор Сэлэнгэ аймгийн  17 сумнаас 15-д ордог. 

  Газар зүйн байршил:Ñýëýíãý аймгийн òºâ хэсэгт:

§         Улаанбаатар хотоос 278  км,

§         Аймгийн төвөөс 65 км

§  Äàðõàí-óóë àéìãààñ 45 êì зайд байрладаг. Ñýëýíãý àéìãèéí Øààìàð,Àëòàíáóëàã, Åðºº, Äàðõàí-óóë àéìãèéí Äàðõàí, Îðõîí, Õîíãîð ñóìäòàé õèëëýäýã.

Байгаль, газар зүйн онцлог

Газарзүйн онцлог. Далайн түвшнээс дээш 800-1200 м өргөгдсөн. Физик газарзүйн хувьд Хэнтийн захын уулсын мужид, геоморфологийн хувьд Орхон-Сэлэнгийн бэсрэг Ñýëýíãèéí  дэд мужид багтдаг.

Газар хөдлөлийн эрчим 6 балл. Сумын нутаг дэвсгэр нь уул, гүвээ толгод бүхий тал хээр буюу мал аж ахуй болон газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой.

Цаг уурын нөхцөл.

Хуурайдуу сэрүүн зунтай, хахир өвөлтэй.

§  1 дүгээр сарын дундаж  температур -25  °С

§  7 дугаар сарын дундаж  температур +20 °С

§  жилийн дундаж салхины хурд 4-6 м/с

§  жилийн хур тунадасны нийлбэр 300-400 мм

§  Орон нутгийн төсөв.

Сумын төсвийн татварын  òàòâàðûí орлого нь 299.6 сая төгрөг, àéìãèéí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã 751.5 ñàÿ òºãðºã бөгөөд улсын төвлөрсөн төсвийн шилжүүлэг 1100.0 сая төгрөг, сумын өөрийн үйл ажиллагааны орлого 1 сая төгрөгийн орлогоос бүрддэг. 

Орон нутгийн нийт төсвийн зардал нь 1282.5 сая төгрөг байна. Нийт зардлын 66.3 хувь нь цалин,  6.4 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл, 27.3 хувийг нь бусад зардал эзэлж байна.

 

Эдийн засгийн бүтэц

 

Сумын хэмжээнд нийт 82 аж ахуйн нэгж байгууллага òîãòìîë үйл ажиллагаа явуулж 25.1 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж улсад 43.4 сая, аймагт 39.5 сая, орон нутагт 299.6 сая нийт 382.1 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлж байна.

Тус суманд ãàçàð òàðèàëàíãèéí 16 àæ àõóé íýãæ,  õóäàëäàà ¿éë÷èëãýýíèé 6, ìàë ýìíýëãèéí 4, íèéòèéí òýýâðèéí 1,  äóãóé çàñâàð áîëîí áóñàä ÷èãëýëèéí 3 àæ àõóé íýãæ áàéäàã. Òóñ ñóìàíä Õóðíèàä ÕÕÊ, Æàâõëàíò áóóäàé ÕÕÊ, ªãººæ Àнäóóä, Áàäðàë òðåéä ÕÕÊ, Ñîíãîëîí Õàéðõàí, Ñýëýíãý Ìîíîñòîé çýðýã ÕÕÊîìïàíèóä ñóì îðîí íóòãèéí ýäèéí çàñàãò òîäîðõîé õóâü íýìðýý îðóóëæ áàéна.

Ажиллах хүч.  -   Ажиллах хүч салбараар.

Салбар	Хэмжих нэгж	Сумын төвд	Хөдөөд	Нийт
Аж үйлдвэр	Хүн	-	-	-
Хөдөө аж ахуй	Хүн	454	515	969
Үйлчилгээ	Хүн	68		68
Нийт	Хүн	522	515	1037

 

Суманд ахуйн үйлчилгээний нэгдсэн төв байхгүй, 5 жижиг дэлгүүр нийтийн хоолны 5 цэг, үсчин гоо сайхны 2, нийтийн халуун усны 1 цэг үйл ажиллагаа эрхлэж байна. Төрийн байгууллагад 125 хүн ажиллаж байна.

Хөдөлмөр эрхлэлт, ажилгүйдэл  ядуурал:

Суманд бүртгэлтэй ажилгүй 34 иргэд байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 58,8%-ыг эмэгтэйчүүд эзлэж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийн 17,6% дээд, 5,8% тусгай дунд, 64%-г бүрэн дунд, 12,6%-г бүрэн бус дунд боловсролтой хүмүүс байна.

Хөдөө аж ахуй

§  Мал, сүргийн бүтэц

Сумын хэмжээнд  113219 толгой малтайгаас 113 тэмээ, 7005 адуу, 14795  үхэр, 50887 хонь, 40704 ямаа байна.

Сумын хэмжээгээр цэвэр үүлдэр, эрлийз, нутгийн шилмэл омгийн 10.5 мянган толгой мал тоологдсон нь нийт малын 15,7 хувь болж байна.

Íèéò 686 ºðõ òîîëîãäñíîîñ 275 малчин өрх, 127 мал бүхий өрх байгаа нь сумын нийт өрхийн 61,3хувийг эзэлж байна.

 

§  Газар тариалан

 

Сумын хэмжээнд нийт 16414 га ýðãýëòèéí òàëáàéòàé áºãººä 8531 ãà-ä òàðèàëàëò õèéñýí. Үүнээс 188 ãà áóþó 2.6 хувьд нь төмс, хүнсний ногоо, 6301 ãà áóþó 74 хувьд нь улаанбуудай, 1840 ãà-ä òîñíû óðãàìàë 21.4 õóâüä, 170 ãà-ä òýæýýëèéí óðãàìàë 2 õóâü òóñ òóñ тариалñàí áàйна.

Сумын хэмжээгээр жилд 6301 га талбайд үр тариа, 58 га талбайд төмс, 130 га талбайд хүнсний ногоо, 170 га талбайд тэжээлийн ургамал тариалж 6213 тонн үр тариа, 400 тонн төмс, 1192 тонн хүнсний ногоо хураан авñàí байна.

 

§  Инженерийн дэд бүтэц                 

Зам тээвэр.

Сумын газар нутгèéí áàðóóí хэсгээð ОХУ-ыг ÓÁ õîòòîé холбосон олон óëñûí чанартай À3 àâòî çàì 45 км  дайран өнгөрдөг. Уг àâòî çàìààñ ñóìûí òºâ õ¿ðòýë 7 êì õàòóó õó÷èëòòàé  çàìààð õîëáîãäñîí.

Áагууд хоорондоо   шороон замаар холбогдñîí.

 

Цахилгаан хангамж:

Сум нь Төвийн эрчим хүчний системд холбогдсон бөгөөд Ñóìûí òºâººñ øèíý õîðîîëîë áîëîí  áàðóóí õîðîîëîë руу нийт  3500 м газар гудамжны гэрэлтүүлэг тавьж ашиглалтанд оруулсан.

Дулаан хангамж: Сумын төвд  Эрүүл мэндийн төв, Ерөнхий боловсролын äóíä сургуулü, Ñî¸ëûí òºâ, Öýöýðëýã, ÇÄÒÃàçðûí харьяа нийт 6 уурын зуух ажиллаж байна.         

Усан хангамж.Сумын төвд цэвэр усны эх үүсвэрийн  гүний 5 худгаас усыг шууд насосоор татан түгээж байна                                                                 .

 Холбоо мэдээлэл: Үүрэн  холбооны Мобиком,Скайтел,Юнител компаний сүлжээнд  холбогдсон НИК ХХК-ны шатахуун түгээх станцтай .

Банк санхүү: Тус  суманд ХААН  банк , Төрийн  банкны тооцооны төвүүд  ажилладаг

 

             Газар нутаг

Нийт газар нутгийн хэмжээ 118970 га.

 

Зориулалт	Хэмжээ /га/	Нийт талбайд эзлэх хувь
Хөдөө аж ахуйн газар	95961.3	80.0
Ойн сан бүхий газар	18028	0.15
Усан сан бүхий газар	749	0.0062
Тусгай хэрэгцээний газар	2588	0.022
Õîò òосгон, суурингийн газар	584	0.0049
Çàì øóãàì ñ¿ëæýýíèé ãàçàð	1059.7	0.0089

 Өнөөгийн байдлаар 808 иргэн газраа өмчилж авсан нийт иргэдийн 36,8% болж байна. 12 иргэн зуслангийн зориулалтаар 73,7 га, 13 аж ахуй нэгж 8788 га үр тарианы газар эзэмшиж байна.

Суманд хэрэгжиж буй төсөл хөтөлбөрүүд:

• -        Жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төсөл
• -        Сум хөгжүүлэх сангийн зээл
• -        Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн төсөл
• -        Малжуулах хөтөлбөр
• -        Мянганы сорилтын сангийн хот орчмын бэлчээрийн төсөл

            Сумын брэнд бүтээгдэхүүн: Тус сумын иргэд мал аж ахуй эрхлэх, хүнсний ногоо тариалах талаар уламжлагдаж ирсэн арга туршлагатай бөгөөд одоо сумын брэнд бүтээгдэхүүнээр лууван сүү цагаан идээ  шалгарсан  байна.

            Суманд байгаа хөшөө дурсгал: Тус суманд түүхийн холбогдолтой хөшөө дурсгал нилээд байдаг бөгөөд тэдгээрийг бүртгэлд авч хаягжуулах арга хэмжээ авсан.

• -        Соронзон хад
• -        Бичигт хад
• -        Цагаантны хонхор хэмээх түүхэн газар